SOS Wioski Dziecięce w Polsce, które działają już prawie od 40 lat opracowały skuteczne modele wsparcia zarówno dla rodzin w kryzysie, jak też usamodzielniania młodzieży z pieczy zastępczej. Modele są skierowane  do gmin i powiatów w całej Polsce i są gotowe do wdrożenia „od zaraz”. Ich oficjalna prezentacja odbędzie się już 15 listopada podczas konferencji na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.

Modele: „Niezależni-samodzielni” skierowany do osób pracujących z rodzinami z wieloma problemami oraz „Wchodzę w samodzielność” dla lepszego usamodzielniania młodzieży z pieczy zastępczej powstały na podstawie wieloletnich doświadczeń stowarzyszenia.  –  Mamy nadzieję, że coraz więcej gmin i powiatów w Polsce zainteresuje się sprawdzonymi przez nas rozwiązaniami. Wierzymy, że dzięki budowaniu lokalnych sieci wsparcia możemy zmienić trudną sytuację wielu dzieci i rodzin w Polsce. – komentuje dr Aleksandra Granada, Dyrektorka Krajowa w Stowarzyszeniu SOS Wioski Dziecięce w Polsce.

Kryzys w rodzinie i co dalej?

Pierwszy z powyższych modeli powstał, m.in. w oparciu o doświadczenia Programu „SOS Rodzinie”. Skorzystanie z działań pomocowych w ramach Programu jest całkowicie dobrowolne, a zakres wsparcia zależy od indywidulanych potrzeb beneficjentów. – Jest to program profilaktyczny, który prowadzimy przede wszystkim z myślą o dzieciach, które wychowują się w rodzinach biologicznych, przeżywających kryzys. Rodziny te żyją często w trudnych warunkach i często w małych miejscowościach, w których dostęp do szerokiej oferty edukacyjnej czy zróżnicowanych możliwości na rynku pracy bywa ograniczony. – komentuje Łukasz Łagód, doradca programowy w Stowarzyszeniu SOS Wioski Dziecięce w Polsce.  I jak dodaje – Zakres pomocy jest bardzo szeroki. Dla rodziców i opiekunów oferujemy np.. konsultacje psychologiczne, szkolenia, wsparcie prawne czy pomoc w codziennym funkcjonowaniu domu. Dzieci z kolei, oprócz zajęć świetlicowych i edukacyjnych, mają również dostęp do specjalistycznego wsparcia, np. logopedy, psychologa czy dietetyka. Staramy się by każda rodzina realizowała zindywidualizowany, dostosowany do jej potrzeb plan.  

Droga do samodzielności

Drugi z proponowanych przez Stowarzyszenie modeli dotyczy młodzieży usamodzielniającej się z pieczy zastępczej. – Przede wszystkim pragniemy wzmacniać ich pewność siebie, a także odkrywać i budować potencjał, z którego będą korzystać w swoim dalszym, dorosłym życiu. ­– mówi Tomasz Wrzosek, zastępca dyrektora ds. młodzieży w Programie SOS Wiosek Dziecięcych Siedlce. W ramach prowadzonych działań podopieczni mają możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji i nabywania nowych umiejętności. – Biorą udział w różnych kursach i szkoleniach, odbywają praktyki, staże, a także angażują się w działania społeczne i wolontariat. Jest to możliwe, m.in. dzięki współpracy z fundacjami, stowarzyszeniami czy firmami, które oferują warsztaty, np. z zakresu podstaw prawa pracy, przygotowywania cv i rozmów kwalifikacyjnych.  Podopieczni uczą się również języków obcych i w zależności od preferencji rozwijają swoje sportowe czy naukowe pasje. – dodaje Tomasz Wrzosek.

Pomoc w każdej gminie i powiecie

Powyższe rozwiązania zostaną zaprezentowane podczas konferencji „Partnerstwo dla samodzielności” na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, która odbędzie się 15 listopada. Jak podkreśla Beata Kulig, kierownik projektu oraz doradca ds. rzecznictwa w Stowarzyszeniu SOS Wioski Dziecięce – Jedną z głównych zalet obu naszych modeli jest ich uniwersalność. Oznacza to, że można go wdrożyć niezależnie od charakteru problemów, z jakimi zmagają się rodziny czy młodzież w danym regionie. ​Ponadto, to gmina bądź  powiat zdecydują, z których propozycji z modeli potrzebują skorzystać. Modele nie są  sztywnym rozwiązaniem „od a do z”, lecz propozycją, rozszerzeniem standardowej oferty gmin i powiatów.

Spotkanie odbędzie się w ramach projektu „Partnerstwo dla samodzielności” realizowanego przez SOS Wioski Dziecięce w latach 2021-2023 ze środków NIW NOWE FIO. Patronat Honorowy nad konferencją objęli: Marszałek Województwa Lubelskiego, Jarosław Stawiarski i Prezydent Miasta Lublin, Krzysztof Żuk. Panelistami będą, m.in. dr hab. Izabela Krasiejko, prof. Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie, przedstawiciele samorządów, Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie oraz SOS Wiosek Dziecięcych w Polsce.

Model „Niezależni – samodzielni” można pobrać za darmo na stronie internetowej Stowarzyszenia.

Ty też możesz pomóc

Działania SOS Wiosek Dziecięcych w Polsce mogą się rozwijać głównie dzięki wsparciu darczyńców. Wejdź na dziecisos.org, dowiedz się więcej i przekaż comiesięczną darowiznę. Obecnie środki zbierane są na organizacje świąt Bożego Narodzenia oraz dalszą pomoc dzieciom i rodzinom w kryzysie.

Od lutego 2022 roku już blisko 5 tys. ukraińskich rodzin i dzieci otrzymało wsparcie od Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce. Wiele z nich wciąż wymaga specjalistycznej pomocy, by poradzić sobie ze stratą najbliższych, tęsknotą za domem czy wyzwaniami zdrowotnymi, w tym niepełnosprawnością dzieci. Wiele procesów terapeutycznych przerwała wojna, wymagają kontynuacji. By odpowiedzieć na te najpilniejsze potrzeby, stowarzyszenie rozszerza sieć Centrów Specjalistycznych SOS i otwiera pierwszą taką placówkę w Krakowie. Dzieci mogą otrzymać w niej darmowe wsparcie specjalistów, m.in. psychologa czy psychoterapeuty.

Wsparcie długoterminowe

Mając świadomość, że uchodźcy z Ukrainy zostaną w Polsce na dłużej, Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce skupiło się na wsparciu długoterminowym rodzin z dziećmi. Poza uruchomieniem programu wsparcia medycznego, organizacja rozszerza sieć Centrów Specjalistycznych SOS. – Jeszcze przed inwazją rosyjską na Ukrainę otworzyliśmy takie centrum m.in. w Wiosce SOS w Kraśniku. Szybko okazało się, że zapotrzebowanie na wsparcie terapeutów dzieci i młodzieży, m.in. psychologa, jest znacznie większe, zwłaszcza wśród naszych gości z Ukrainy. Dlatego zdecydowaliśmy się otworzyć kolejne placówki dedykowane głównie dzieciom ukraińskim. Na tę chwilę takie centrum działa w Laskach pod Warszawą, a już w listopadzie planujemy przyjąć pierwsze dzieci do nowego centrum w Krakowie – informuje Tomasz Wodzyński ze Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce.

Centrum Specjalistyczne SOS – dla kogo?

W Centrum Specjalistycznym SOS dzieci mogą liczyć na darmowe wsparcie m.in. psychologa, psychoterapeuty, psychiatry, logopedy, terapeuty integracji sensorycznej, fizjoterapeuty czy pedagoga. Z pomocy mogą korzystać dzieci ukraińskie znajdujące się w pieczy zastępczej bądź z rodzin w kryzysowej sytuacji życiowej. Centrum Specjalistyczne SOS przyjmuje także polskie dzieci z pieczy zastępczej z terenu powiatu, w którym działa.

– Z naszej pomocy korzystają nie tylko dzieci, które zmagają się z traumą wojenną. Musimy pamiętać, że część z nich jeszcze przed inwazją rosyjską na Ukrainę niosła ogromny bagaż doświadczeń, część z nich wychowywała się w pieczy zastępczej i mierzy się z trudnościami związanymi z utratą relacji z biologicznymi rodzicami. Przyjmujemy też dzieci, które zmagają się z wyzwaniami neurorozwojowymi, którym wojna przerwała wcześniejsze terapie i rehabilitacje, a to przekłada się na trudności w przedszkolu, szkole, w środowisku domowym i rówieśniczym; dodatkowo mierzą się z problemami adaptacyjnymi w nowym kraju, poznawaniem nowej kultury i języka – wyjaśnia Justyna Kalita, kierowniczka ds. rozwoju Centrów Specjalistycznych SOS. – W Centrum Specjalistycznym SOS w Laskach mamy teraz blisko 100 beneficjentów. Oferujemy im indywidualne terapie. Wspieramy dzieci również poprzez niezbędne badania lekarskie. Edukujemy i wspieramy psychologicznie rodziców i opiekunów zastępczych. Widzimy ogromne efekty systematycznej pracy dzieci z naszymi terapeutkami – dodaje.

– Od ponad roku jestem rodzicem zastępczym dla swojego 3-letniego wnuka. Byliśmy jednymi z pierwszych korzystających z centrum w Laskach. To ogromne ułatwienie, że w jednym miejscu możemy skorzystać z pomocy logopedy, psychologa czy terapii integracji sensorycznej – mówi pan Marek. – Początkowo wnuk nie chciał pracować w ogóle, po 10 minutach uciekał z płaczem, a po kilku wizytach bardzo się otworzył, najbardziej polubił terapię integracji sensorycznej – dodaje.

Wsparcie terapeutyczne w Centrach Specjalistycznych SOS jest oferowane zarówno w języku ukraińskim, jak i polskim.

„Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę”

Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce prowadzi kampanię „Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę”, której celem jest wsparcie ukraińskich rodzin z dziećmi. – Wspieramy naszych gości z Ukrainy od lutego 2022 roku i zamierzamy wspierać ich tak długo, jak będzie trzeba. Wierzymy, że dzięki pomocy naszych darczyńców będziemy mogli otwierać kolejne Centra Specjalistyczne SOS, by objąć wsparciem jeszcze większą liczbę potrzebujących dzieci i młodzieży. Chcemy, by miały szansę wrócić do normalnego funkcjonowania, aby poprawiły swój stan zdrowia psychicznego i fizycznego, bo to one są pokoleniem, które będzie budować nową Ukrainę – mówi dyrektor krajowa Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce, dr Aleksandra Granada.

Kampanię „Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę” można wesprzeć przekazując darowiznę w dowolnej kwocie za pośrednictwem https://sosdzieciukrainy.wioskisos.org/.

Młodzieżowa Wspólnota Mieszkaniowa SOS, która działa na terenie Siedlec już od 15 lat może stanowić przykład dla pozostałych regionów w Polsce. Na podstawie wieloletnich doświadczeń pracy z młodzieżą, SOS Wioski Dziecięce opracowały skuteczny model wsparcia pt. „Wchodzę w samodzielność”. Model skierowany jest do powiatów w całej Polsce i jest gotowy do wdrożenia „od zaraz”. Wystarczy skontaktować się ze stowarzyszeniem.

Młodzieżowa Wspólnota Mieszkaniowa SOS w Siedlcach to miejsce, w którym młodzi ludzie przygotowują się do wkroczenia na ścieżkę samodzielnego życia. Od momentu powstania, czyli od kwietnia 2007 roku wsparcie w niej uzyskało 80 młodych osób. Obecnie Wspólnotę zamieszkuje 13 podopiecznych w wieku od 12 do 23 lat. Jak tłumaczy Jarosław Świerczewski, dyrektor Programu SOS Wiosek Dziecięcych w Siedlcach – Powodem, dla którego zdecydowaliśmy podzielić się naszą wiedzą i doświadczeniem jest pragnienie, by każdy młody człowiek z pieczy zastępczej uwierzył w swoją wartość i pewnie wszedł w dorosłe, samodzielne życie. Mamy nadzieję, że coraz więcej powiatów w Polsce zainteresuje się sprawdzonymi przez nas rozwiązaniami, które dostępne są zupełnie za darmo.

Jak to działa?

Podopieczni SOS mają możliwość podnoszenia swoich kwalifikacji i nabywania nowych umiejętności poprzez realizację różnych kursów i szkoleń. Odbywają praktyki, staże, wolontariat. Dzięki współpracy z fundacjami, stowarzyszeniami i firmami poszerzają swoją wiedzę, m.in. z zakresu podstaw prawa pracy, przygotowywania cv i rozmów kwalifikacyjnych.  Uczą się również języków obcych i rozwijają swoje sportowe czy naukowe pasje. To wszystko, by wzmacniać ich pewność siebie, a także budować i odkrywać potencjał, z którego będą korzystać w przyszłości. ­– dodaje Jarosław Świerczewski.

Sukcesy podopiecznych

Julia jest podopieczną Młodzieżowej Wspólnoty Mieszkaniowej SOS w Siedlcach od pięciu lat. – Niedawno ukończyła studia licencjackie na kierunku biologia na SGGW. Obecnie jest studentką biotechnologii UW, gdzie uzyskuje bardzo wysoką średnią ocen. Odbywa też staż w zespole badawczym w dziedzinie genetyki, prowadzi  badania w Ogrodzie Botanicznym, a w planach ma studia doktoranckie! Jesteśmy z niej bardzo bardzo dumni!  – mówi Wioleta Wołos, wychowawczyni w Młodzieżowej Wspólnocie Mieszkaniowej SOS. Julia marzy o swoim własnym laboratorium. To odważna młoda kobieta, która każdy dzień chce przeżyć jak najlepiej i umie docenić to, co oferuje jej życie. Choć długo szukała swojej drogi (była, m.in. modelką, a z zamiłowania biegaczką), to dzięki wsparciu wychowaców SOS, odnalazła swoją zawodową ścieżkę.

Krzysztof trafił pod skrzydła Młodzieżowej Wspólnoty Mieszkaniowej SOS w 2014 roku, a od niedawana jest już usamodzielnionym młodym dorosłym. Ukończył studia  Politechniki Lubelskiej Wydziału Elektrotechniki i Informatyki, zdobywając najpierw tytuł inżyniera, a potem magistra – Niewątpliwie odniósł sukces na jednym z najtrudniejszych kierunków studiów. Świadczy o tym niemały fakt, iż fragmenty jego pracy licencjackiej zostały wykorzystane do dalszych prac naukowych wykładowców z jego Uczelni. – opowiada Tomasz Wrzosek, zastępca dyrektora ds. młodzieży w SOS Wioskach Dziecięcych. Obecnie Krzysztof mieszka w Warszawie i pracuje w swoim zawodzie w jednej z ogólnopolskich firm. – Krzysiek jest przykładem, że dzięki swojej pracy i wytrwałości można w życiu wiele osiągnąć. – dodaje Tomasz.  

Debata panelowa on-line

Władze powiatów, które pragną dowiedzieć się więcej nt. modelu, a następnie wdrożyć proponowane przez SOS Wioski Dziecięce rozwiązania wystarczy, że dołączą do  wirtualnego spotkania „Przygotowanie do samodzielnego życia – zadania systemu pieczy zastępczej”, które odbędzie się 27 października. Organizatorami debaty są SOS Wioski Dziecięce wraz z Uniwersytetem w Siedlcach oraz Kołem Naukowym Pedagogów Kreatywnych im. Hanny Gumpricht. Partnerem spotkania jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Siedlcach.

Spotkanie odbędzie się w ramach projektu „Partnerstwo dla samodzielności” realizowanego przez SOS Wioski Dziecięce w latach 2021-2023 ze środków NIW NOWE FIO.

Spotkanie odbędzie się on-line 27.10.2023 r. w godz. 10:00-13:00 na platformie TEAMS: Kliknij tutaj, aby dołączyć do spotkania  
Identyfikator spotkania: 310 464 675 183
Kod dostępu: KFyuN7

Namiastka domowego ogniska

Dzieci z ukraińskiej pieczy zastępczej, które trafiły pod skrzydła stowarzyszenia, już przed inwazją rosyjską na Ukrainę i zaostrzeniem trwającego w Donbasie od 2014 r. konfliktu były po trudnych przeżyciach, w trakcie terapii. Wojna stała się dla nich dodatkowym, makabrycznym doświadczeniem – wyrwane ze znanej, oswojonej rzeczywistości, znalazły się nagle w obcym kraju.

– Wojna zaskoczyła dzieci i ich opiekunów. Nie zdążyli nawet zabrać potrzebnych rzeczy z domu. Odebraliśmy ich spod granicy wycieńczonych, z małymi bagażami, bez podstawowych produktów i dachu nad głową. Jedyne, czego wówczas potrzebowali, to spokoju i ciepłego, bezpiecznego schronienia. Z czasem, gdy udało się zaspokoić ich podstawowe potrzeby, w tym materialne i medyczne, rozpoczęliśmy pracę psychologiczną. Tu zbawienne okazało się Centrum Specjalistyczne SOS, które zapewniło dzieciom potrzebną pomoc na terenie wioski. Dzięki mobilizacji całego stowarzyszenia i pomocy darczyńców, ich stan się polepszył, dalej jednak wiele z nich odczuwa lęk oraz silną tęsknotę za swoim domem i życiem pozostawionym w Ukrainie – opowiada Natalia Herasymenko, pracowniczka socjalna, odpowiedzialna za grupę ukraińskich beneficjentów programu SOS Kraśnik.

Dziś do tych wszystkich działań z obszaru wsparcia psychologicznego i psychospołecznego dołącza ogród sensoryczny. Ogród podzielony jest na kilka stref zmysłów, angażując percepcję na wielu poziomach. Dla dzieci przygotowano m.in. strefę dźwiękową z instrumentami oraz szumem kaskady wodnej, przestrzeń hortiterapii z grządkami do samodzielnej uprawy, ścieżkę sensoryczną z różnymi rodzajami nawierzchni czy park linowy. Wszystko to, przy odpowiednim wykorzystaniu elementów terapii, będzie uspokajać oraz wspierać długą i niełatwą drogę w pracy z traumami i trudnymi doświadczeniami.

Ogród powstał dzięki wsparciu finansowemu otrzymanemu od naszego partnera BMW Group.

Zmysły jako forma terapii

Forma ogrodu jako uzupełnienia terapii specjalistycznej została wybrana ze względu na jej szeroki potencjał terapeutyczny i wielofunkcyjność. Będzie to miejsce sprzyjające integracji dzieci polskich i ukraińskich, ale także całej społeczności z powiatu kraśnickiego,   Najważniejsze zadanie ogrodu to jednak rzeczywista, skuteczna terapia.

– Ogród będzie uzupełnieniem działającego tuż obok Centrum Specjalistycznego SOS, gdzie na co dzień dzieci korzystają z darmowego wsparcia m.in. psychologa, logopedy, rehabilitanta czy terapii integracji sensorycznej. Nasi specjaliści wiedzą jak te pozornie zwyczajne przedmioty, które znalazły się w ogrodzie sensorycznym, wykorzystać w codziennej pracy z dziećmi, by prowadzone terapie przynosiły jeszcze lepsze efekty – mówi Dariusz Krysiak dyrektor Programu SOS Wiosek Dziecięcych w Kraśniku.

Elżbieta Jata, koordynatorka Centrum Specjalistycznego SOS oraz psycholog w SOS Wiosce Dziecięcej wyjaśnia, że terapia sensoryczna na świeżym powietrzu to metoda zyskująca coraz większe uznanie. – To sprawdzona i coraz popularniejsza na świecie metoda terapii poprzez powrót do natury i pracę na zewnątrz. Głównym założeniem ogrodu sensorycznego jest oddziaływanie na wiele zmysłów jednocześnie. Osiągnęliśmy to dzięki stworzeniu wielu stref, generujących rozmaite bodźce – im więcej z nich działa na dziecko, tym lepiej się ono rozwija. Sadzenie roślin pozwala na obcowanie z przyrodą, a obserwowanie ich cyklu życia i zbieranie plonów pozwala rozumieć otaczający nas świat. Spacerując bosą stopą po ścieżce sensorycznej, pobudzane są receptory odpowiadające m.in. za prawidłowe krążenie. Z kolei w mini parku liniowym dzieci, które mają problemy z równowagą, mogą pracować nad swoją motoryką – tłumaczy.

Dla kogo?

Ogród sensoryczny powstał z myślą o polskich i ukraińskich dzieciach z doświadczeniem traumy i zaburzeniami neurorozwojowymi. Korzystać z niego będą mogli zatem wszyscy podopieczni wioski SOS, dzieci z rodzin w kryzysie, rodzinnej pieczy zastępczej i domów dziecka z powiatu kraśnickiego, a także każdy, kto będzie chciał odwiedzić tę wyjątkową przestrzeń! Inkluzywny charakter ogrodu tworzy przez to świetną możliwość do lokalnej integracji sąsiedzkiej.

„Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę”

Po upływie blisko dwóch lat od wybuchu pełnoskalowej wojny w Ukrainie, stało się jasne, że nasi goście z terenów objętych konfliktem zostaną w Polsce na dłużej. Z pomocy SOS Wiosek Dziecięcych skorzystało, bądź nadal korzysta, blisko 5000 osób z Ukrainy, a 99 dzieci dalej mieszka razem ze swoimi opiekunami w wioskach SOS. Rodziny i dzieci, które wspiera stowarzyszenie bardzo chciałyby wrócić do swoich domów, jednak na ten moment nie mają dokąd wrócić.

W działaniach humanitarnych i pomocowych skierowanych do ukraińskich uchodźców Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce koncentruje się na wsparciu długoterminowym. Projekty realizowane z organizacjami partnerskimi oraz samodzielnie obejmują m.in. program medyczny dla ukraińskich dzieci, wyjazdy wypoczynkowo-terapeutyczne dla półsierot wojennych z Ukrainy,  doraźne wsparcie psychologiczne i terapeutyczne oraz  rozszerzanie sieci Centrów Specjalistycznych SOS, w których dzieci otrzymują cały pakiet darmowych usług z obszaru zdrowia psychicznego, integracji sensorycznej i rehabilitacji. Od teraz, także ogród sensoryczny będzie wsparciem dla dzieci w procesach terapeutycznych, a także z doświadczeniem wojennym.

By zebrać niezbędne fundusze pozwalające na realizację projektów, stowarzyszenie prowadzi kampanię „Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę”.

– Mamy świadomość, że goście z Ukrainy zostaną z nami na dłużej. Przed nami mnóstwo pracy, aby zapewnić im kompleksową pomoc nie na chwilę, lecz trwającą całe lata. Zależy nam, żeby wprowadzane rozwiązania były dostępne zarówno dla ukraińskich, jak i polskich beneficjentów naszych programów. To trudna, ale możliwa do realizacji misja. Mamy, nadzieję, że dzięki pomocy naszych darczyńców będziemy mogli ją realizować, a zasięg specjalistycznego wsparcia będzie się rozszerzał na całą Polskę – mówi dyrektor krajowa Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce, dr Aleksandra Granada.

Kampanię „Pomóż dzieciom, które cierpią przez wojnę” można wesprzeć przekazując darowiznę w dowolnej kwocie za pośrednictwem https://sosdzieciukrainy.wioskisos.org/.

Powoli kończymy projekt wyjazdów wakacyjnych, przed nami ostatni weekendowy wyjazd, można powiedzieć – wisienka na torcie…

W tym samym czasie studenci korzystające ze stypendiów rozpoczęli rok akademicki. Dla niektórych z nich to początek przygody na wyższej uczelni. Połamania piór na kolokwiach!

Otrzymujemy również kolejne informacje o młodych dorosłych, którym przydzielane są mieszkania socjalne. Mogą oni skorzystać z dofinansowania na remont i doposażenie.

Natomiast w Programach Umacniania Rodziny kompleksowo wspieramy rodziny, które z różnych powodów znalazły się w kryzysie – widzimy ich naturalny potencjał do wyjścia na prostą i działamy, aby mogły się rozwijać i wzrastać. 😊Wszystkie te projekty są finansowane ze środków Fundacji Drzewo i Jutro. Dziękujemy!