Czym jest FAS, a czym FASD?
„Jeżeli będziesz piła w ciąży Twoje dziecko nie nauczy się tabliczki mnożenia; nie będzie umiało uczyć się na własnych błędach ani kontrolować impulsów; może być niepełnosprawne intelektualnie; będzie ofiarą żartów, będzie odtrącane, postrzegane jako niedojrzałe; będzie miało dysmorfię twarzy” – wyliczają eksperci Stowarzyszenia SOS Wiosek Dziecięcych, którzy na co dzień wychowują dzieci z syndromem FAS, czyli płodowym zespołem alkoholowym.
Jeśli spożywasz alkohol w trakcie ciąży, to Twoje dziecko:
- Może być niskie, będzie miało charakterystyczne rysy twarzy: płaską twarz, krótkie szpary powiekowe, szeroko rozstawione oczy, opadające powieki, fałdy nakątne, niedorozwój szczęki, wąską górną wargę, płaska rynienka nosowo-wargowa.
- Jego układ nerwowy będzie źle funkcjonował: będzie nadruchliwe, pobudzone, nadwrażliwe na bodźce, będzie miało zaburzenia uwagi, pamięci, trudności w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych, w ocenie sytuacji, rozwiązywaniu problemów. Nie będzie umiało uczyć się na własnych błędach ani kontrolować impulsów.
- Może mieć wady wrodzone (zwłaszcza serca, uszu, oczu, stawów), rozszczep wargi lub podniebienia, nadmierne lub zbyt małe napięcie mięśniowe, deformacje kostno-stawowe, deformacje w obrębie kończyn, wady wrodzone nerek, zaburzenia widzenia, ubytki słuchu, rozszczep wargi lub podniebienia.
- Będzie później mówiło niż inne dzieci, później siadało. Może być intelektualnie, mieć zaburzenia w relacjach społecznych ze skłonnością do uzależnienia od alkoholu i innych używek.
- Będzie miało problemy z zapamiętywaniem i koncentracją uwagi (np. tabliczka mnożenia, uczenie się wierszy na pamięć). Zaburzenia orientacji przestrzennej (braki integracji sensomotorycznej w wyniku zakłóconego przez alkohol sposobu odbierania bodźców) – trudności w uczeniu się z podręcznika, rozproszenie ,,uwagi wzrokowej”, nadwrażliwość lub niedowrażliwość słuchowa, zaburzenia czucia głębokiego, dotykowego, temperatury, bólu wpływają na niepełną ,,świadomość” położenia ciała, upośledzają sprawności grafomotoryczne, utrudniają samoobsługę, zaburzają precyzję wykonywania ćwiczeń, wykresów, prac plastycznych.
- Nie będzie odróżniało dnia od nocy (sen – aktywność, problemy
w poczuciu czasu) - Nie będzie w stanie przewidzieć i zrozumieć konsekwencji swoich działań.
- Nie będzie umiało rozpoznać uczuć u siebie i innych, nie będzie miało empatii, za to będzie miało trudności w rozumieniu metafor, alegorii, intencji.
- Będzie miało słabe wyniki w nauce i problemy w funkcjonowaniu w grupie towarzyskiej, w klasie. Będzie ofiarą żartów, będzie odtrącane, postrzegane jako niedojrzałe, łatwo ulegające sugestiom i namowom innych, a zatem takie jakim można łatwo manipulować.
To wszystko może spowodować, że będzie miało niską samocenę, co może prowadzić do depresji, zachowań agresywnych, nadpobudliwości.
- Jako dorosły, może nie osiągnąć niezależności. Wiele wysiłku będzie je kosztowało planowanie, uczenie się i wykorzystywanie zdobytych informacji. Będzie je męczyła zmienność własnego nastroju, częste napady złego humoru, drażliwość, agresja. Często nie będą
w stanie zapanować nad impulsywnymi zachowaniami, także seksualnymi. Nie będzie potrafiło wyciągać wniosków z popełnionych błędów. Wiele sytuacji będzie w nim budziło lęk, powoduje, dlatego się wycofa i zamknie w sobie. - Nie będzie potrafiło utrzymać pracy. Nigdy nie stworzy stałego związku.
- Nie będzie sobie radziło z takimi abstrakcyjnymi pojęciami jak pieniądze czy czas. Co bardzo utrudni mu funkcjonowanie
w społeczeństwie. - Będzie podatne na przemoc emocjonalną i fizyczną (w tym również seksualną).
- Będzie wymagało wszechstronnej pomocy – wsparcia w domu
i w szkole, profilaktyki wtórnych zaburzeń psychicznych oraz ochrony przed konfliktami z prawem, nadużywaniem alkoholu, narkotyków, czy przed niechcianą ciążą.
Słownik
Płodowy zespół alkoholowy (fetal alcohol syndrome, FAS)
– to skutek spustoszenia, jakie czyni nienarodzonemu dziecku/płodowi/dziecku alkohol przyjmowany przez kobietę w każdym momencie ciąży. Picie alkoholu
w czasie ciąży zaburza rozwój płodu, alkohol dociera do płodu przez łożysko, wraz z krwią matki. Na działanie alkoholu szczególnie wrażliwy jest rozwijający się mózg dziecka – część neuronów w mózgu dziecka obumiera, część migruje do niewłaściwych obszarów mózgu lub tworzy nieprawidłowe połączenia.
Termin FASD (Fetal Alkohol Spectrum Disorder)
– określa zespół objawów, mogących wystąpić u dzieci, których matki spożywały alkohol etylowy w czasie ciąży. FASD to inaczej zespół umysłowych i fizycznych zaburzeń związanych z ekspozycją płodu na alkohol. Alkohol etylowy działając na nienarodzone dziecko powoduje powstawanie zmian w budowie ciała, wad rozwojowych wielu narządów, a przede wszystkim ośrodkowego układu nerwowego. Może także zagrażać jego życiu. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego objawia się zaburzeniami neurorozwojowymi, w tym rozwoju emocjonalnego i mowy, opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, upośledzeniem umysłowym, padaczką, ADHD, zaburzeniami z kręgu autyzmu, zaburzeniami w relacjach społecznych, skłonnością do uzależnienia od alkoholu i innych używek. Tak więc zaburzenia związane z ekspozycją płodu na alkohol mogę dotyczyć najważniejszych sfer funkcjonowania dziecka.
Skala FASD w Polsce
Wyniki badań szacunkowych wskazują, że FASD jest najbardziej rozpowszechnionym schorzeniem neurorozwojowym w Europie. Oznacza to, że problem dotyka ok. 1% wszystkich urodzonych dzieci. Mówiąc o Polsce, również należy się odwoływać do danych szacunkowych. Możemy powiedzieć, że z pełnoobjawowym FAS może być troje na 1000 żywych urodzeń. W 2015 Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadziła badania epidemiologiczne, w ramach projektu ALICJA[1]. Pokazały one, że zaburzenia neurorozwojowe wynikające z picia alkoholu przez matkę w czasie ciąży dotyczą nie mniej niż 2% dzieci w wieku 7-9 lat. Oznacza to, że FASD występuje znacznie częściej niż inne zaburzenia neurorozwojowe. Niestety dzieci z FASD nie doczekały się żadnych systemowych rozwiązań mających pomóc im w szybkim procesie rozpoznania trudności i otrzymania właściwej pomocy. Właściwa pomoc diagnostyczna może być początkiem dobrego rozwoju dla dziecka. Dlatego tak ważne jest, aby jak najwcześniej zdiagnozować dziecko i wspierać rodziców lub opiekunów pod kątem opieki.
FAS w innych krajach
Podobnie jak w Polsce, inne kraje również bazują na danych szacunkowych i tak w Niemczech z pełnoobjawowym FAS rodzi się rocznie do 0,8% dzieci[2], włoskie szacunki mówią o FAS na poziomie do 1,2%. Dla odmiany we Francji do 1,2%[3] dzieci ma rozpoznanie częściowego płodowego zespołu alkoholowego. W Chorwacji oszacowano rozpowszechnienie pełnoobjawowego FAS na poziomie 0,6% a częściowego płodowego zespołu alkoholowego do 3,4%, przy czym na terenach wiejskich wskaźnik ten może być nawet dwukrotnie wyższy
SOS Wioski Dziecięce a FAS
W Polsce diagnozowanych z zespołem FASD jest ok. 9 tys. dzieci, a około 80% dzieci i młodzieży dotkniętych tym syndromem wychowuje się poza rodzinami biologicznymi, w rodzinach adopcyjnych i zastępczych oraz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.[4] Opiekę nad dziećmi z FAS sprawują również SOS Wioski Dziecięce (27,5% dzieci, którymi opiekuje się Stowarzyszenie ma zdiagnozowany FASD).
[1] https://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/RozpowszechnianieFASD/FASD_w_Polsce.pdf
[2] ibidem