4 godziny i 50 minut w dni powszednie, 6 godzin i 10 minut w weekendy – tyle czasu dziennie spędzają młodzi ludzie w internecie[1]. Rzeczywistość on-line pełni ogromną rolę w życiu dzieci, a obowiązkiem dorosłych (od lutego również prawnym) jest nauczyć je, jak bezpiecznie się po niej poruszać. Jest to ważne szczególnie dziś, gdy wciąż mierzymy się z rosnącym problemem patostreamów i gal freakfightowych. SOS Wioski Dziecięce prowadzą bezpłatne warsztaty dla uczniów szkół podstawowych, podczas których edukatorki rozmawiają z dziećmi o odpowiednim zachowaniu w cyberprzestrzeni, zagrożeniach i sposobach na radzenie sobie z nimi.
Trudno dziś już mówić o tym, że internet jest dodatkiem do życia – stał się jego integralną częścią, a najmłodsze pokolenia nie doświadczyły już świata pozbawionego urządzeń ekranowych. Cyberprzestrzeń jest rzeczywistością pełną możliwości, która właściwie używana może poszerzać horyzonty i znacznie ułatwiać życie. Niestety, młode osoby rozpoczynające swoją przygodę z internetem często nie zdają sobie sprawy, że poza możliwościami, oferuje on także cały szereg zagrożeń.
W obecnych czasach cyberprzemoc występuje na bardzo zaawansowanym poziomie. Anonimowy hejt, będący jeszcze parę lat temu jednym z największych wyzwań, dziś jest tylko jednym z wielu zjawisk, na jakie narażone są młode osoby. Grooming, pedofilia, objawy FOMO czy patologiczne treści, kreujące niezdrowe wzorce – wszystkiemu temu można przeciwdziałać za pomocą odpowiedniej edukacji. Tylko wspólnym zaangażowaniem i współpracą szkół, rodziców, instytucji i organizacji damy radę zapewnić bezpieczeństwo naszym dzieciom. – opowiada Małgorzata Klimas, edukatorka projektu #JestemzSOS.
Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce od 2016 roku prowadzi projekt edukacyjny #JestemzSOS. Są to bezpłatne warsztaty edukacyjne dla klas 4-8 szkół podstawowych, podczas których doświadczone edukatorki rozmawiają z dziećmi na ważne dla nich tematy. Jako odpowiedź na usłyszane potrzeby, w ofercie warsztatów od niedawna pojawiło się również przeciwdziałanie cyberprzemocy.
Chcemy zwiększać świadomość dzieci i młodzieży oraz uwrażliwiać na potencjalne niebezpieczeństwa. Podczas zajęć rozmawiamy z uczniami o różnych formach aktywności w sieci, rodzajach cyberprzemocy i konsekwencjach, jakie za sobą niosą. Omawiamy cechy przemocy i sposoby jak sobie z nią radzić. Zachęcamy również do nazywania problemów i znalezienia w sobie odwagi, by powiedzieć o trudnościach np. zaufanej dorosłej osobie. – tłumaczy Katarzyna Kopczyńska-Kwiatek, koordynatorka projektu #JestemzSOS.
Jak dołączyć?
Warsztaty w ramach programu #JestemzSOS prowadzone są dla uczniów klas 4-8 szkół podstawowych i mogą zostać przeprowadzone zarówno w klasie, jak i on-line. Poza przeciwdziałaniem cyberprzemocy, dzieci mogą również wziąć udział w zajęciach nt. tolerancji i empatii, samoakceptacji oraz komunikacji w różnorodności. Zgłoszeń należy dokonywać poprzez formularz zamieszczony na stronie www.jestemzsos.org. Osobą zgłaszającą szkołę lub klasę do projektu może być wychowawca, dyrektor szkoły, pedagog, psycholog, jak również rodzic.
Polski internet w 2024 r. – co w nim czyha?
Dziś zagrożenia czekające na dzieci w internecie zyskały bardziej skomplikowaną formę – trendy zmieniają się coraz szybciej, a wśród osób poniżej 18 roku życia triumfuje zainteresowanie tzw. patostreamami czy galami freakfigtowymi. Według badań co czwarty nastolatek ogląda patostreamy, a z roku na rok wzrasta odsetek młodych, którzy nie są w stanie ocenić czy oglądane przez nich treści się do nich kwalifikują[2]. W polskim internecie obecnie łatwo trafić na osoby, które tworzą toksyczne, przepełnione agresją treści. Dla młodych uczniów, podatnych na wpływ wyrazistych, charyzmatycznych i popularnych autorytetów, oglądanie poczynań patoinfluencerów prowadzi do chęci ich naśladowania:
Mamy tu do czynienia z mechanizmami modelowania i naśladownictwa – internetowi influencerzy często kreują niezdrowe wzory zachowań. Dobrym przykładem są popularne obecnie tzw. gale freakfightowe, często prezentujące przemocowe sposoby rozwiązywania konfliktów. Dziecko obserwując uczy się, że jest to dobra, jeśli nie najlepsza metoda – wszak zwycięzca zostaje nagradzany!
Głównym problemem nie są same treści a brak ich weryfikacji względem wieku młodego widza. Dostęp do internetu jest powszechny i nie da się (i nie powinno!) od niego uciekać. W miejsce szybkich rozwiązań typu zakaz bądź szlaban warto porozmawiać z dzieckiem o tym, co widzi na ekranie, a także prezentować pozytywne wzorce zachowań. Warto zachowywać się tak, jak byśmy wymagali tego od dziecka – to rodzic jest naturalnym i pierwszym modelem zachowań. „Dawanie dobrego przykładu” jest zatem jak najbardziej odpowiednią drogą. – wyjaśnia Łukasz Łagód, psycholog Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce w Polsce.
Ochrona małoletnich – obowiązek każdej szkoły
Zasady korzystania z internetu i mediów elektronicznych są jednym z obszarów ujętych w nowelizacji kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz innych ustaw, czyli tzw. ustawy Kamilka z Częstochowy. Obowiązujące od 15 lutego 2024 roku, nowe przepisy zaczną być egzekwowane przez organy kontrolne od 15 sierpnia 2024 r. Zgodnie z ich postanowieniami, znacznie zwiększa się ochrona dzieci przed przemocą (również tą internetową), a za odpowiednią edukację i zapewnienie bezpieczeństwa odpowiadają wszystkie instytucje związane z pracą z dziećmi bądź zajmujące się opieką nad dziećmi.
Zajęcia prowadzone w ramach projektu #JestemzSOS są uzupełnieniem wymaganych standardów i wspierają instytucje w egzekwowaniu prawnego obowiązku edukacji nt. wirtualnych zagrożeń.
***
Stowarzyszenie SOS Wioski Dziecięce w Polsce od 1984 roku pomaga dzieciom porzuconym, opuszczonym, zagrożonym utratą opieki rodziców. Jest częścią organizacji SOS Children’s Villages, obecnej w 137 krajach świata. W Polsce działają 4 Wioski SOS, gdzie dzieci pozbawione opieki rodziców biologicznych znajdują ciepły, kochający dom. Jednocześnie stowarzyszenie rozwija działania profilaktyczne w ramach Programu „SOS Rodzinie”, którego celem jest ochrona przed utratą rodziców i zapewnienie kompleksowego wsparcia rodzinom w kryzysie.
Przez cały 2023 rok z pomocy Programów SOS skorzystało 2203 polskich beneficjentów, w tym 1422 dzieci i młodzieży – 368 w opiece zastępczej oraz 1054 w Programie „SOS Rodzinie”. Oprócz tego, stowarzyszenie pomogło 5 tysiącom osób w Kamerunie i Zimbabwe, a 3104 ukraińskich uchodźców wojennych – głównie dzieci z pieczy zastępczej i ich opiekunowie – otrzymało pomoc terapeutyczną, psychologiczną i niezbędne wsparcie do życia w nowej rzeczywistości.
[1] „Nastolatki 3.0”, raport NASK, Warszawa 2021, s. 6. (online) https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/4295,RAPORT-Z-BADAN-NASTOLATKI-30-2021.html (dostęp 24.03.2024 r.).
[2] Tamże, s. 94.